Jakie są rodzaje tkanin? Wszystko co powinieneś wiedzieć

Chcesz zacząć szyć, ale gubisz się w świecie tkanin? Nie wiesz jak dany rodzaj materiału będzie się układać i nadal zadajesz sobie pytanie: "z czego szyć"? W tym wpisie znajdziesz podstawowe informacje dotyczące wstępu do materiałoznawstwa, jakie są rodzaje tkanin dla początkujących i jak dane rodzaje surowców zachowują się w gotowych wyrobach.  

Ten wpis jest także "notatką" do naszego spotkania LIVE, które odbyliśmy razem z Wami na Facebook'u i którego retransmisja dostępna jest poniżej :)

Rodzaje tkanin: problemy już na starcie

Młody projektant, krawcowa z krótkim stażem,domowa pasjonatka szycia, chłopak, który wpada na pomysł, że samodzielnie uszyje coś dla swojej dziewczyny – każdy z Was, mierząc się z krawieckim projektem, staje po raz pierwszy przed własnoręcznie zrobioną rzeczą i być może zderza się z następującymi problemami:

1. Kolory do siebie nie pasują. Kiedy dobierałeś/aś materiały wydawało Ci się, że to połączenie będzie po prostu fenomenalne. Po uszyciu okazuje się, że wybrane wzory/printy/kolory gryzą się bezlitośnie. Odpowiedź? Zabrakło wizualizacji! Nawet jeśli nie potrafisz samodzielnie nakreślić rysunku żurnalowego/koncepcji projektowej i nanieść kolorów, weź manekina i spróbuj wstępnie udrapować/upiąć połączenia wybranych materiałów. Odejdź od nich na chwilę, niech Twoje oczy odpoczną. Wróć za moment, prawdopodobnie łatwiej będzie Ci ocenić, czy dane surowce się nie gryzą. Zawsze możesz też zebrać głosy od znajomych/rodziny/wrzucić zdjęcia na FB do konsultacji ;-)
2. Złe proporcje. Coś tu nie gra. Przymierzasz na sobie, na klientce, na córce, na modelce, na manekinie. No ewidentnie nie gra, ale nie wiesz tak do końca co. Rękaw niby w sam raz ale może kolano powinno być odsłonięte? Odpowiedź skrywa się w proporcjach (jak ubranie dzieli sylwetkę, w jaki sposób są poprowadzone linie cięcia i szwy). W dużym skrócie jednym z rozwiązań mogą być pomysły z punktu pierwszego.
3. Na końcu problem numer trzy: inaczej to sobie wyobrażałam/em. Dół sukienki miał bardziej odstawać, rękaw miał być lejący, a zaplanowana falbana miała się układać w zupełnie inny sposób. Materiał niedobrany do projektu a może bardziej - materiał niedobrany do oczekiwanego efektu. 

I w ten sposób dochodzimy do sedna sprawy, czyli co trzeba wiedzieć o włóknach, z których powstają materiały, żeby móc przewidzieć jak dany surowiec będzie zachowywał się w gotowym wyrobie.

Źródło: vogue.com

Rodzaje materiałów: wygląd i parametry

Co to znaczy "jak będzie się zachowywał"? Tak naprawdę, niezależnie od tego, czy szyjesz tylko dla siebie, czy powoli rozkręcasz mały krawiecki biznes interesują Cię 2 aspekty związane z materiałami, czyli:

1. Aspekt wizualny (plastyczny)

Tutaj znajdą się takie cechy jak np.:

• jak materiał się układa (czy trzyma formę/czy jest lejący/czy nadaje objętość);
• czy ma połysk czy jest matowy;
• czy jego kolor zmienia się w zależności od ułożenia/kierunku krojenia;
• czy ma fakturę, itd.

2. Strona techniczna (parametry i właściwości)

Tutaj znajdą się takie cechy jak np.:

• czy przepuszcza powietrze czy nie;
• czy łatwo się kurczy;
• czy się gniecie;
• jaka jest wrażliwość na światło (czy kolory będą płowieć czyli tracić kolor);
• czy pod działaniem żelazka będzie się wyświecać, itd.

Zarówno pierwsza jak i druga kolumna właściwości tak naprawdę w pewnym sensie się przenika i wynika wprost ze składu danej tkaniny czyli użytych włókien, zastosowanych splotów i zastosowanego sposobu wykończenia (obróbki).

Rodzaje tkanin ubraniowych: naturalne i chemiczne

Zacznijmy od włókien, które w uproszczeniu (na potrzeby osoby początkującej i średnio zaawansowanej) można podzielić na 2 grupy:

1. Włókna naturalne

Zapewniają komfort noszenia, są przyjazne dla ciała i co najważniejsze są surowcem odnawialnym. Do włókien naturalnych zaliczamy:

• bawełna - nie elektryzuje się, dobrze się barwi, słaba trwałość ciemnych kolorów, może się kurczyć, wolno schnie, gniecie się, włókna bawełny nie są elastyczne;

• len, konopie, pokrzywa, juta - schną szybciej od bawełny, nie elektryzują się, nie kurczą się, gniotą się, słaba trwałość ciemnych kolorów, mogą się uszkadzać w miejscu złożenia;

• wełna owcza i merynosowa - wytrzymałe, b.dobre właściwości izolacyjne, mogą się wyciągać i wypychać, łatwo się kurczą, wolno schną i są podatne na mole;

• moher z kozy - podobne do wełny owczej;

• kaszmir, wełna wielbłądzia, alpaka - lekkie i ciepłe, łatwo się kurczą, podatne na mole, niska odporność na tarcie i wycieranie;

• jedwab - połysk, b.miękkie, b. wysoka higroskopijność ale też b. duża wrażliwość na pot i światło, słaba odporność na tarcie;

• włókna węglowe - lekkie, wytrzymałe, póki co b. wysokie koszty produkcji;

• filamenty pajęcze - póki co niedostępne w handlu, prowadzone są badania i modyfikacje genetyczne żeby podnieść elastyczność i wytrzymałość, są niezwykle lekkie;

2. Włókna chemiczne

Powszechnie kojarzą się z degradacją środowiska i o tyle o ile w latach 50. i 70. byłoby to w 100% słuszne stwierdzenie (produkcja poliestru, poliamidu, poliakrylu i lycry na bardzo dużą skalę) to w latach 90. kładziono już zdecydowanie większy nacisk na produkcję z odnawialnych surowców roślinnych i tak powstaje np. wiskoza; aktualnie prowadzonych jest wiele badań nad optymalizacją bezpiecznych dla środowiska metod produkcji. Jakie włókna możemy wskazać w tej grupie?

• elastyczne (elasta, spandex, lycra) - bardzo wysoka sprężystość, duża odporność na światło, delikatne pranie, różna odporność na tarcie;

• celulozowe (wiskozowe) - od matu do połysku, miękki i chłodny chwyt, dobrze się barwią, są odporne na ścieranie, nie elektryzują się i są przy tym higroskopijne ALE silnie się gniotą, pranie tylko w niskich temp. ponieważ mokre są bardzo mało wytrzymałe;

• lyocellowe (droższa wiskoza) - bardziej wytrzymałe;

• poliestrowe (z ropy) - bardzo wytrzymałe, szybko schną, odporne na ścieranie, pleśń i mole, łatwe w konserwacji, nie kurczą się, dobrze łączą się z innymi włóknami, odporne na światło i mole, poddają się recyklingowi, ale nie są higroskopijne i elektryzują się;

• poliamidowe (nylonowe) - bardzo wytrzymałe i odporne na ścieranie, łatwe w konserwacji, nie kurczą się, nie gniota się, nie są higroskopijne, niska odporność na wybarwienia słoneczne;

• akrylowe (poliakryl) - podobne do wełny, termoplastyczne, nie gniotą się, ale nie są higroskopijne, łatwo się mechacą;

Reasumując, tak jak każde włókno ma plusy tak samo ma minusy i w związku z tym, żeby poprawić właściwości produktu finalnego w produkcji łączy się 2 lub więcej rodzajów włókien, np. bawełna z wełną będzie miała mniejszą skłonność do gniecenia, bawełna z poliestrem – jak z domieszką wełny, ale dodatkowo eliminujemy ryzyko skurczenia; będzie też mniej oddychać, jeśli domieszka jest mała, to nie zrobi dużej krzywdy.

Na podstawie tych kilku przykładów już widzicie, że nawet, jeśli nie będziecie znać nazwy i rodzaju tkaniny (bo np. dany producent może używać swojego wewnętrznego nazewnictwa, co jest zresztą coraz bardziej popularne) znajomość składu już powie Wam bardzo dużo o tym, jakie właściwości będzie miał dany materiał (w dzisiejszym przypadku dana tkanina bo na tym się skupiamy).

Na wygląd materiału będzie jeszcze wpływać sposób uszlachetniania (sposób obróbki będzie mieć też wpływ np. na połysk czy gnietliwość) oraz jego gramatura. Gramatura to inaczej ciężar materiału - im mniejsza wartość tym lżejszy materiał, cieńszy, aż do przezroczystego. Na gramaturę składa się grubość nitek i gęstość ich tkania.

Rodzaje tkanin: praktyczny podział

Podstawowa wiedza dotycząca włókien za nami, idziemy zatem do praktyki. Poniżej znajdziecie krótkie charakterystyki najczęściej spotykanych rodzajów tkanin. Żeby bylo Wam łatwiej wejść w świat tkanin, na początek proponuję poznawać je według wspomnianego klucza, czyli: jak dana tkanina układa się na sylwetce.

1. Materiały trzymające formę

Źródło: vogue.com

• batyst - z bawełny, lnu lub jedwabiu, przewiewny, letnie ubrania, bluzki, koszule, sukienki; z domieszką poliestru będzie się mniej gniótł, nie nadaje się do szycia dopasowanych rzeczy;

• popelina - dzięki metodzie produkcji może występować jako lekka tkanina na koszule, bluzki, letnie sukienki, grubsza na żakiety; w składzie najlepiej jak ma miks poliamidu i bawełny; jest to materiał w miarę sztywny, przystępny cenowo; może być też sama bawełna, z poliestrem, poliamidem lub mixy

• oxford - męskie koszule, charakterystyczny splot panama (2 nitki osnowy na 2 nitki wątku lub 2 nitki osnowy na 1 grubszą nitkę wątku); nitki osnowy są kolorowe, a słabiej skręcany, grubszy wątek jest biały (taka drobna kosteczka - efekt „chambray”)

Przy okazji koszul, o co chodzi ze 100% bawełną non iron i dlaczego jedne są super, a inne niekoniecznie? Mówiłam, że to jaki jest materiał, jest wynikiem: włókien i ich splotów, gramatury oraz obróbki/uszlachetniania. W przypadku dobrych koszul non iron (z wysokiej półki i niestety droższych), w dużym skrócie, chodzi o technologię skręcania włókien (odpowiednia zapewnia sprężystość zapobiegającą gnieceniu). A w przypadku koszul non iron kiepskiej jakości albo spotkacie się z koszulami, które nie będą w 100% bawełniane i będą zawierały włókna zapobiegającego gnieceniu lub będą w 100% bawełniane, ale z włókien kiepskiej jakości i dodatkowo w obydwu przypadkach zostanie zastosowana obróbka korzystająca z bardzo dużej ilości chemikaliów, która zapewni brak gnietliwości przez jakiś czas użytkowania, ale tkanina jednocześnie straci na właściwościach higroskopijnych, czyli będziemy się pocić.

• tafta - szelest, sztywny chwyt, połysk, mieniąca się faktura, tkana bardzo gęsto, podobnie produkowana jak oxford (efekt chambray), odbija światło i przybiera inne barwy; chociaż tafta kojarzy nam się przede wszystkim ze strojami wieczorowymi z lat 90. to warto nadmienić, że istnieje gatunek tafty wykorzystywany do produkcji odzieży sportowej, ale jest to tafta z włókien poliester + poliamid, gładki splot, matowa, nieszeleszcząca; klasyczna tafta to 100% jedwabiu; zastosowanie: jak z satyną - nienaganne sylwetki albo luźne formy;

• szantung - podobny do tafty, ale ma nieregularną fakturę wynikającą z użycia nitek ze zgrubieniami, strzępi się, trudny do krojenia, dość sztywny w chwycie, może się rozchodzić na szwach, w składzie będzie pojawiać się: jedwab, wiskoza, poliester;

• satyna bawełniana - przędza bawełniana 100% lub z domieszkami, wykończenie – gładka faktura, lekki połysk;  jaki połysk, zależy od skrętu przędzy - im mocniej skręcona tym większy połysk; zastosowanie: sukienki, żakiety, spódnice, spodnie; może być jednobarwna, może być drukowana (np. druk pigmentowy gdzie prawa strona jest z wzorem, lewa biała);

• tkaniny o splotach atłasowych - uszlachetniona satyna (prawa strona wyraźny, widoczny połysk, gładka, zimna, miękka w chwycie, można ją też zaklasyfikować przy niższych gramaturach do tkanin lejących) trudna do szycia; łatwo się zaciąga, raczej nie wybacza błędów, widać ślady po szyciu, skład: poliester lub jedwab;

• flanele wełniane - z lekka okrywą włosową, wykańcza się je poprzez czesanie, gramatura (ciężar) zależy od grubości użytej przędzy, lekki wariant to tropik; niepoddawany drapaniu na garnitury, spodnie, żakiety, łatwa w obróbce dla początkujących;

• flanele bawełniane - imituje lekką flanelę wełnianą; odzież dziecięca, bielizna nocna, pościel, męskie koszule, jest łatwopalna! jeśli ma być używana dla dzieci koniecznie z certyfikatem od producenta, że ma zniwelowaną tę właściwość; ma tendencję do kurczenia się, mechacenia; może mieć domieszkę poliestru, miękka, przyjemna w dotyku, łatwa w krojeniu i szyciu no i na końcu... tania;

• len - wiosna i lato, 100% len, tkaniny lniane i półlniane minimum 40% lnu, imitacje są robione z wiskozy; charakterystyczna faktura, grubsza gramatura na garnitury, obrusy; przed praniem sztywny chwyt, mogą mieć lekki połysk, wysoka trwałość, bardzo się gniecie i silnie higroskopijny

• surówka - płótno krawieckie, dobra szycia prototypów; nieco sztywny chwyt, niedekatyzowana  (skłonność do kurczenia się); często ma kropeczki, które są pozostałością ciemnych torebek nasiennych, bardzo łatwa w krojeniu i szyciu, tania, jest to 100% bawełny;

• płótna - wysoka gramatura (trampki, każdy z Was kojarzy); kolejne możliwe wykorzystanie to kurtki, odzież robocza, torby i obuwie, może również być wykorzystywane jako tkanina obiciowa i zasłonowa; nazwa powszechna, a rodzajów jest tak naprawdę kilka: płótno żeglarskie, na kurtki jak kurtki jeansowe, brezent bardzo mocny splot (panama, wygląda jak koszyk), na torby; odporny na ścieranie, sztywny, w wyniku noszenia zyskuje na miękkości;

• jeans - nigdy nie jest jednobarwny, nitki osnowy są granatowe, na prawej stronie widać je jako ukośne prążki, białe nitki wątku leżą pod spodem; bez obróbki jeans jest bardzo sztywny, ma bardzo małą skłonność do gniecenia się, denim w zależności od gramatury będzie miał inne zastosowanie:

  • 220: bluzki, koszule, spódnice, sukienki (letnie, lekkie),

  • 280 - 330: np. lekkie spodnie, nie mogą być uszlachetniane przez spieranie czy wycieranie,

  • 390 - 400: klasyczne jeansy; powyżej 400 też występuje, ale niepopularny i niewykorzystywany,

• Garnitury, kostiumy, marynarki, żakiety, spodnie, sukienki mogą powstawać z takich tkanin, jak:

  • gabardyna, chino, serża (to występuje np. z prążkami typu tenis czyli urocze garniaki z lat 90.),

  • diagonal (pierwotnie mundury, charakterystyczny skośny splot),

  • tweed (charakterystyczna kurza stopka i kraty – marynarki i płaszcze),

  • welwet (tkaniny z włosem), tkaniny flokowane, z meszkiem, sztruks, czyli klasyczne przykłady, w których kierunek włosa jest ważny, łatwo wyświecić, bywają trudne w szyciu, mało odporne na tarcie, krojenie z większym zużyciem, niektóre z nich mogą być prane tylko chemicznie,

  • boucle, chanelki (strzępiącę się i to bardzo)

• wytrzymałe materiały (kurtki, torby, namioty): ripstop, kodura płótno;

• tkaniny żakardowe – produkowane w bardzo złożony sposób; mogą to być gobeliny, gdzie różnokolorowe nitki wątku tworzą płaskie, barwne wzory, mają imitować ręczne gobeliny; rodzaje: 

  • brokaty tkane z użyciem nitki metalizowanej, mają wypukłe wzory, lżejsze od żakardowych gobelinów, spotkasz je np. w obrusach, inny typ to adamaszek

  • generalnie są wytrzymałe i dość mocne, raczej łatwe w obróbce, choć niektóre mogą się strzępić lub źle skrojone mogą rozchodzić się na szwach

• materiały powlekane - wodoodporne, np. może być tkanina bawełniana powlekana, która nie straci na giętkości, ale stanie się sztywna i nie będzie już oddychająca, np. na sztormiaki; uwaga: w domowym szyciu szwy mogą być podatne na rozerwanie, wymagają wzmocnienia;

• sztuczne skóry, zamsze - przede wszystkim obuwie i dodatki, jeśli odzież to raczej wierzchnia, niekiedy spódniczki i spodnie, mogą być tłoczone, imitować zamsz lub lico; są równomiernej grubości i takiej samej faktury, ale nie mają porów, czyli nie przepuszczają powietrza, mogą być kłopotliwe w szyciu;

• laminaty - trwale połączone 2 inne surowce np. tkanina i folia; mogą być stosowane dwustronnie: kurtki, płaszcze, buty i torebki, może to być połączenie np.: materiał + podszewka, dzianina + winyl (dostajemy imitację kożuszka - futerkowa dzianina + folia PVC), w domowych warunkach trudne w obróbce, w maszynie przyda się górny transport lub stopka teflonowa lub z rolkami do szycia trudnych materiałów, ew. możemy próbować zwykłą stopką posmarowaną wazeliną od spodu;

 

2. Materiały lejące się, miękkie, opływające

Tu przechodzimy do garderoby wiosennej, letniej, wakacyjnej, wieczorowej, ślubnej;  w skrócie na ciepłe dni lub okazje.

Źródło: vogue.com

Tkaniny cienkie i średniogrube, raczej nie przekraczają gramatury 300 g/m²; generalnie bardziej wymagające do szycia (wymagające chociaż minimalnej wprawy w szyciu), zachowują się w pewnym sensie jak woda, układają się miękko na sylwetce, dają się łatwo drapować, dopasowywać do sylwetki, w tej grupie pojawiają się też dzianiny ale dzisiaj skupiamy się na tkaninach:

• atłas,

• szyfon, żorżeta, woal, siatki, koronki - przezroczyste, lekkie, miękkie, dobrze się drapują, niska wytrzymałość, będą się różnić gładkością (np. żorżeta jest dość szorstka); do szycia: raczej nieobrzucamy, raczej szwy francuskie, uwaga: mogą się rozchodzić na szwach;

• satyna, krepdeszyn, tkana lama, krepa (żorżetowana, satynowana) - te rodzaje nie są przezroczyste, mają wyższą gramaturę, są śliskie, mają różny poziom błysku (satyna odbija światło całą powierzchnią, krepdeszyn tylko na zagięciach i załamaniach, lama też fragmentami), gładka powierzchnia, miękki chwyt, przy kontakcie z wodą mogą powstawać plamy, skłonność do zaciągania się na prawej stronie, tylko bardzo cienkie igły ,najlepiej do microtexu; układają się w piękne fale, ślizgają się przy nożyczkach, polecane krojenie przez papier jak jedwab

3. Materiały dające objętość

Źródło: vogue.com

Trzymają formę, są lekkie, a przy tym sztywne; można dzięki nim bawić się proporcjami sylwetki, mogą służyć jako podpicie do asortymentów szytych z innych materiałów (często w sukniach wieczorowych i ślubnych).

• siatki,

• tiule,

• organza,

• organdyna,

• plisowane szyfony,

• jedwabie,

• tkaniny bawełniane

4. Materiały przylegające do skóry

Źródło: vougue.com

Tutaj prym wiodą dzianiny (je dzisiaj pozostawiamy z boku rozważań); wśród tkanin te, które będą przylegać do skóry lub być blisko niej, to te zawierające w swym składzie elastan np. jeans z elastanem, satyna z elastanem, sztruks, popelina lub bielastyczne (rozciągliwe wzdłuż i wszerz) tkaniny kostiumowe np. chino, gabardyna, serża.

Satysfakcjonujące dla osób początkujących ponieważ łatwiej dopasowują się do sylwetki, sztywne tkaniny muszą mieć perfekcyjnie wykonaną konstrukcję, tkaniny z elastanem są w stanie dociągnąć pewne braki

5. Faktury

Źródło: vogue.com

• boucle,

• chanelki,

• frotte,

• polar,

• pikowane,

• futra,

• aksamit,

• welur

Mają bardzo miękki chwyt, są miłe dla skóry, mogą mieć skłonność do elektryzowania się, nie gniotą się, mają zdolności izolacyjne od średnich do wysokich. Średni wybór dla początkujących, w zasadzie wszystkie typy, poza polarem, będą wymagały umiejętności szycia na dobrym poziomie, a aksamit i welur tylko dla zaawansowanych graczy.

Tkaniny najłatwiejsze do szycia - TOP 5

Ranking tkanin najlepszych do rozpoczęcia przygody z szyciem:

1. surówka - na niej najlepiej zacząć ćwiczyć; to nie przypadek, że właśnie z surówki odszywa się prototypy i że jest to jeden z pierwszych materiałów, z którymi mają do czynienia studenci szkół artystycznych i uczniowie techników czy szkół zawodowych. Po pierwsze surówka jest tania, czyli nie czujemy żalu popełniając błędy, po drugie nie jest elastyczna. Jeśli nauczysz się zszywać konkretne odcinki tak, żeby do siebie pasowały, później przerzucenie się na inne materiały (i poprawne szycie) będzie bajecznie proste!
2. tkaniny bawełniane, również tkaniny bawełniane satynowane - mają podobne właściwości do surówki, są nieco droższe, ale bez domieszek sztucznych włókien nie są elastyczne;
3. flanele bawełniane - podobne właściwości do surowców z poprzedniego punktu, do tego są bardzo miękkie i przyjemnie się je kroi;
4. jeans - w odmianach cienkich i średniociężkich, najlepiej z małą domieszką włókien elastycznych lub bez; denim o gramaturach blisko 400 g/m² pozostawmy szwalniom :)
5. tkaniny wełniane - koniecznie z domieszkami najlepiej wiskozy, poliestru lub małą domieszką lycry, tak, żeby nie było ryzyka dużej kurczliwości i żeby można było tę tkaninę prać w domowych warunkach. Bardzo wdzięczne do pracy, podatne na pracę na żelazku (to znaczy, że przy pomocy żelazka zwiększymy pozytywne efekty dobrego szycia), lubią się z maszynami domowego użytku.

Kilka słów o odpowiedzialności

Jakie materiały kupować a jakich nie?

Nie ma tutaj jasnych i konkretnych odpowiedzi. Generalnie raczej kierujemy się dobrem swojego organizmu i wolimy kupować materiały pochodzenia naturalnego. Tylko jest jedno duże ale – proces produkcji tkanin naturalnych wymaga bardzo dużego zużycia wody i energii oraz ma niekorzystny wpływ na środowisko. Żeby zobrazować problem: do wyprodukowania 500 g włókna bawełnianego zużywa się od 5000 do 8500 litrów wody, do tego dochodzi jeszcze proces zmiękczania i farbowania. Na drugim biegunie są z kolei włókna pochodzenia chemicznego i tutaj warto zaznaczyć, że poliester czy poliamid mogą być poddawane recyklingowi, z ich produkcją na dzisiaj związana jest mniejsza ilość odpadów poprodukcyjnych, ale oczywiście nadal są szkodliwe dla środowiska.

Nie ma zatem jednego, dobrego i słusznego wyjścia z tej sytuacji; produkcja większości materiałów wiąże się z użyciem substancji chemicznych, zużyciem wody i energii oraz produkcją odpadów i ścieków, które w krajach rozwijających się często przenikają do wód gruntowych.

W pewnym sensie receptą jest mądrzejsze korzystanie z ubrań, poddawanie ich recyklingowi oraz bycie świadomym konsumentem. Kupując rzeczy w sieciówkach i mając na uwadze z jakich materiałów są one szyte (najtańszy i najbardziej szkodliwy proces produkcji, dużo odpadów poprodukcyjnych, zanieczyszczenie środowiska lokalnych społeczności, zagrożenie dla ich życia i zdrowia) musimy mieć na uwadze, że ubrania kupowane w markach fast fashion mają niskie ceny, ale w rzeczywistości kosztują niekiedy więcej niż jedno ludzkie życie.